KAN VAN A SANG
Salai Lal Tan Ngai
(Thilcang Ngaingaimi Lehlinmi a si.)
1972, Oct 13 (Tlawngkai Ningani) ah “Uruguayan Air Force” ih hohami “Fairchild FH227D” vanzam cu “Carrasco International Airport (Uruguay)” ihsin “Santiago (Chile)” lam pan dingin a thla neihsun pharh in a zamsuak ta. Cui vanzam cun Uruguay Rugby team “Old Christian Rugby Union” team, sungkhat laicin, rualpi tha le medical team pawl thawn hmunkhat ah an zamkhawm ih vanzam parih minung umzat cu 45 an si. Nikhua a thatlemlo ruangah hlanih an rak zawh theumi lamzin siloin zin danglamzet zawh ih an zam a tul.
Cuiruangah Chile ramri ihsin “Andes” tlang dunglam ahcun an zamsuak ta a si! An pilot (vanzam mawngtu) cun “Suntiago air controller” lamah thu a vun than ih “Chile” le “Curico” tlangtluan lamah an zam thok ta! Nikhua umdan ih a zir lo ruangah sang lemlo ah kan zamlawk pei uh tiin thu an rak botcat. Cucu an thil tisualnak hrampibik a rak si ziar. Hmuhtheihlomi vansiatnak in an nun a cimbuai zik thlang. Thimkhawzing cun an hnenlam a pan vivo! Cutin an vunzam niamdeuh ruangah an canvo cu ruahban lo khop a si!
Zalamtluan ah mero a zing. Khua hmuh theih si si lo. Mitmal vekah an cang ih tlangzum pakhat cu an pah ngah tariai! An vanzam thla cu a kiak ih, cutin an hmailam ih a ra thleng dingmi thihnak khualipi lam pan in tap le aihram in an um cuahco. An vanzam cu hnuailam ah a tlaniam muarmo ih tlang kimvel cu vur in a khuh theh ruangah vanzam cu hmunhnih ah a thekdarh aw ih, vur lak ahcun a tla tariai!
An vanzam, cutin lei lamih a tlaniam ngurngo ruangah thihnak lamzin lam pan in an pilot tel in minung 12 an thi hngal ih, a tanglai pawl cu hliamhma nasa zetin an tuar! Vanzam cu vur sungah a phum aw! Hliamhma tuar lemlotu le na bese vak lo pawl cun bese zetih tap aihram ih nat a tuartu pawl cu an theihtawp in an tuamhlawm. An vanzam topi ah doctor pakhat le medical student 2nd year pahnih an rak tel ve ngelcel ih, mina pawl hrang ahcun tuarnak phen ih thlawsuah an ti vek a si ko! An hliamhma tuarmi cu an theihmi tuamhlawmawkdan finkhawm in an buaipi nasa.
Tuarhar tawkin khua a hung dai vivo
ih ziang tuah ding lairel hman zuam lo ding khop in nikhua a hung sia ta! A hmaisabik ah an beunak ding le thli bangih a hrang reromi vur lakah an himnak ding ngaihtuah phot a tul! An vanzam siat cu an theihtawp suah in an hun zarpit ih, mithi pawlih ruang cu an hun sengkhawm ta! Vur lakah an hlumkhawm ih vur cun a vun khuh miammi. Ei in ding an neihsun pawl an hun dapkhawm cu an rak nei tam lo khop mai! Chocolate, biscuit, cigarret, sweet mallai a rak si. An neihsun cun ni rei a daih lo ding ti a fiang mai a si!
Ro an relkhawm ih anmah hawltu pawlin an hmuh lohli theinak dingah radio signal ziangmaw tal cu kuatsuah lohli tul in an thei. Sihmansehla an vanzam ih radio cet cu an vanzam siat khatlam ral ih a vanzam siat bultan ah a um ta si ih, cuticun an vanzam siat bultan hawl hram an thok tan! An lakih micakvak deuh ding mallai an hril aw ih an vanzam tohkham le ziangziang si maw hmangkhawm in vur lakih an bun ding kedam an phuahcop ih a tleutukmi vur lakih kilkhawiawknak dingah tarmit dum khal an tuahcop. Cutin vanzam tla hawl dingin an fehsuak.
Tawkfang nawn an hawl hnu cun vanzam bultan khatlam cu an va hmusuak ve mai. An vanzam radio transmitter cu a tlaknak ah a rak siat thluh hi a rak si. Tuahthat an hun tum nan receiver (signal dongtu) lawngah an suah thei fang, khatlam ih tong cu an thei ko nan anmah lamih tong cu an vun kuat thei ve si lo. An rualpi pawl umnak ahcun an ken theitawk la in an kirsal.
An vanzam cun an tum ram “Santiago” cu a thlen ding tikcu ih a thlen lo ruang le an biaktlang thei nawn lo ruangah innlam pawl cun a tla a si ti zum in an hawl curco mai! Van boruak a pihtuk ruangah vanzam cu an hmu thei mai lo! Hnuailam ihsi cun an tlunih vanzam ra zuang khal an hmu in, a aw khal an thei nan beiseinak sangzet thawn hun auh theu khal sehla run thei thei ban ding rual an si si lo! Hmailam ih mi pawl cun an suitcase le ziangziang si maw hmang in cross hminsinnak tumpi vur par ahcun an tuah ih a hawltu pawl khal cun an run hmu ko nan hlanlai ih vur lakih nikhua tahnak an tuahmi ah an ngaisan men! A hawltu pawl cun voi tamtak an umnak sehvel an helkual rero hnuah beidong in an kirsan hrih phot a tul.
An tlaknak laifang cu tlanghraptuk le vur a sur ih, a sur natsatnak laifang a si ruangah ke thawi’ a hawl ih hun hawl ding ziazang a si si lo! An tlaknak laifang le theihtheih a si si lo! Hawl ngaihnak theihci a si fawn si lo!
Ni a hung rei ih ei ding an tlasam vivo thlang! An lakih hliamhma a tuartu pawl cu nattuar thei loin an thi copcop! Zan an itlai ah ni suahnak lam ihsin thawmvang sia cu an hna sungah a hung thang! Vur tolh sahtuk cun a run khuh ta ih, mahte cangvai thei lo hliamhma a tuartu hrekkhat cu an nunnak tiang an pek a tul leh ta a si! Cuticun an thi bet vivo ih minung 17 ciah dam in an um thlang! Anmah hawltu pawlih thuhla cu radio ihsin an thei thei ko nan, thu vunlet thei rual an si si lo. Beiseinak khua a thim ngurngo a si hih! Ei ding tlasam ih an um ruangah an ril a rawng nasa thlang! Damnak hmusuak theinak ding ahcun ei ding an hmuh mimi cu ei a tul thlang. An savun kedam, an taikhap, vanzam tohkham pawl tiang an ei thlang.
A hawltu pawlin an hmuh lohli lo ahcun rilrawng ih thih mai lawng hi an hmabak! Vur lakih a tlami tidai siar lo, in ding tidai an tlasam tlat mai! Vur cu vun ei khal hai sehla a daihnak cun an lung ih thihri a songter ih taksa ih a mamawh zat thisen cu lung in a pump thei loih, hypothermia (minung taksa in a hlum a mamawh zat hmuh lo ruangih thihnak tiang hman a thlenpi theimi) nat ngah a phan um si. An lakih fimvar deuh pakhat cun vanzam tohkham dungih aluminum pheng cu a lakhawm ih vur hlom em titnak ah ziangtitin si maw a phuahcop. Tidai in ding cu mal tete an nei ve tan. Asinan ei ding an nei lo. An tha a cem ih rilrawng ih thihding kha an hngak a si tamai! Cutawk ah an topimi doctor cun khawvel ih thu rapthlakbik, milaidan ih thiang lo tiih kan ruahmi, damsuah kan duh cun mai minungpi sa tiang hman kan ei a tulzia ruahnak a pe hai! Mi tamtak ih ngaihdan cu a si lemlo. Sihmansehla el ngaihnak a um nawn lo ruangah a duh in kan ei dingih a duh loin kan ei lo pei ti cu an thutluk tuahnak a si! Cuticun thuhla rottu pabik doctor cun an pilot phum zomi ruang cu a va laisuak ih a kawngpi tit cu an hlep tan tale!!
Meimuahnak ding nei lo ti fam cu a hel in an ei tamai ih, dolh har ti fahran in mitthli thawn an ei!! Damsuah an duh cun ei a tul tamio si! Midang ei rem ti lo pawl khalin harsa ti cingin an ei ve leh thung! Damkhuasuah duh ruangih mah rualpi le mai sungkhat sa, vun ei cu an thin a nazet. An lakih mi pakhat phei cun a ei duh lo lawlaw ih, rilrawng in a thi ta! Tu ahcun minung 16 lawng dam in an um thlang. Cutawk ah thuthang siava an thei ih, an rak tih thupmi thuhla cu an thei ngah ta! Ni 40 sung an hawl hnu ahcun a hawltu lam khalin an thi thluh zo a si ding tiin ruat in hawl nawn lo dingin thuthang an than. Thlatang a cem hnu lawngah an ruang le an vanzam siat cu hawl leh dingin thu an phuang. Cutlukih thu siava le beidon thlak thuhla cu an hrangah a um nawn lo.
An rualpi sa an eimi cun an thazang a tlungter ih, an lakih micak deuh pakhat cu bawmtu hawl dingih thlah a that ding thu an rot aw. An eimi minung sa cu tetak tete in an can darh ih, nisa ah an phoro ih ei khal a harsa lemlo. An vanzam ahcun minung sarep cu an pho ih cuticun bawmnak hawltu ding cu an hawl thok. An tlaknak hmun hi “Chile” ramri lam a si tiin an thei, anmah kulhtu tlang cu an pahtlang thei cun Chile ramri ah an suak ding ruahnak cu an nei. Andes tlang kawmker, tlangpar kaitu pawl khalih thlen theilonak hmun ih an ruahlomi ah an um ti anmah le anmah an thei aw lo. Cuticun mi pathum Nando Parrado, Roberts Caressa & Medical student Vizintin cu an pum an pe aw a si. Cuticun hriamhrei an neihsun tete thawn cun tim an tuah aw ve ih, lamlak ih an ei dingah an rualpi pawlih sa cu an pherh ih an keng ta. A feh ve ding lakih mi pakhat Nando ih farnu cu an vanzam tlaknak ah a thive ih, a nau ih ruang cu a rualpi pawlih ei dingah a pe hngehnge sapbai! Inlam ahcun a ram pum in anmah pawl sunralnak an rak nei thluh zo!
December thla an thleng ta! Ni 60 lenglo an um hnu cun Nando te pathum cun runsuaktu ding hawl in an rualpi pawl cu an fehsan a si. Nando Parrado cun an feh hlanah an rualpi pawl hnenah, “Christmas hlanah runsuaktu cu kan run hmu hrimhrim ding,” tiin a tiam hngehnge. An tumtah hmaisabik cu anmah kulhtu tlang pawl kaisuah phot in, cumi hnu ahcun phairawn a rak um mai an zum. Cuticun tlang cu an kaitan ih an fehsuah ni hi December 12, 1972 a si. An umnak tlang cu a santuk ruangah boruak khal a malzet. Vur a sah siih, thawthawt a har ih feh khal a harzet a si.
Ni 4 hrawng an feh hnu cun tlang cu an hung kaisuak tamai ih, beiseinak sangtak thawn khua an hun cuan cu, beidongtuk in an thilhthiam rupri ih, mitthli canghnap thawn an um. Phairawn diaidiai hmuh tumnak lai ahcun tlang zikzum kham taktak ih khatmi hlir an hun hmu ruairi. Ruahnak fimsawn hmang in an pathum in thu an hun ruattha leh ih beidong thei an si lozia an hmu aw suak! An rualpi pawlih nunnak cu an kutsung ah a thum aw zo fawn.
Ei ding an nei tam vak si lo. An ei ding a daihrei theinak dingah an lakih nauhakbik Vizintin cu rualpi pawl hnenih kir leh dingin an tiih Nando le Roberto cun ziangvek khal thleng sehla bawmtu an hmuhlai hlanlo feh vivo dingin thu an botcat. Vizintin in fehlam ih ni 4 an reinak kha a kirlam ahcun nazi 6 sungah a thleng leh man a si. Nando te pahnih thung cu hmailam panin an feh vivo. Ni 8 lai an feh hnu December 20 ni ahcun tlanghram ih tivate kiang puk ah an thleng ta. Puk ahcun an cawl ih meisa tla an muah ih, cutiih an umlai ah, khatlam ral ah mi thenkhat rangpar to ih ranrual khallai khi an hei hmu cu an lung a awizet. Cuticun tiva kapah an tlan thla ih an ko ciamco. Annih pawl khal cun an rak hmu ve cu asinan tiva luangawn a rintuk ruangah tong an thei thei lo. Cui pawl lakih mi pakhat Sergio Catalan cun a thaizing ah kan ra kir leh ding ti a kut in a hun sim. A thaizing ahcun an tiamawk vekin Chilean mi Sergio cu a hung kir lehsal ngaingai.
Nando te rualvah cu an rak umlai, tiva luang awn a rintuk ruangih an biakawk thei lo ruangah sang ei ding le cafung le cahnah a hei deng phei ih annih cun sang cu an rak ei ih, Uruguayan Vanzam tla ih mi an si thu le an rualpi khal an damlai thu an vun ngan ih an hei deng phei ve leh ih, Sergio in cucu a rak hmuh cun mak a tituk lawmmam. Leitlun in thi thluh zo ih an rak ruahmi an si si! Cuticun a rang thawn a tlan vurvo ih “Puente Negro” ih police station ahcun thu a va than. Khawvel pum in Andes vanzam tla ih mi thenkhat cu nungdam ih an umlai ti kha an thei lohli mai! Vanzam sia ih an tanmi an rualpi pawl cun Nando le ih an tumram an thleng ih anmah runsuah an si ding ti radio ihsin an hun thei cu an hrang ahcun, cu aiih thu lungawi um a um lo ding. An biang ah an lungawituk ruangah mitthli a sur in a sur ih cuticun anmah pawl runsuah hna cun an tuan thok lohli.
December 22 ahcun ralkap helicopter in runsuah hna cu an tan ih asinan nikhua a siattuk ruangah an colhsan leh hrih. December 23 ah a tang pawl lakih a netabik cu hmunhim an thlenpi thei a si. Nando Parrado le Roberto Canessa cun an feh zawngih an rualpi pawl hnenih an thutiam “Christmas hlanah kan run lo runsuak thluh ding hokhaw” an timi cu an tumruhnak le tuarfeinak ruangah an ti pitlin. Anmah hmuaktu an innsang pawl thung cu a then lungawi mitthli an luanlai ah, a then cu riahsiatnak mitthli thawi’ an tah a tul ve thung!
Vanzam a tlak ihsin an runsuah karlak hi ni 72 sung a rei. Nando Parado hi cawimawinak hlan an tum ih asinan a rak duh riai lo. Doctor pawl cun an taksa an hun checksak ih asinan an rak setuk lo. Cuticun dam khawsuah thei dingih an sunmang cu a tak in a thleng ta a si.
Hminsin: A theh zo. Hihi cabu ih suahleh dingmi a si.
